Podatek od darowizny – jakie zasady obowiązują przy opodatkowaniu darowizny w rodzinie?

Co do zasady, każde przysporzenie majątkowe, czyli zwiększenie stanu Twojego majątku, skutkuje koniecznością zastanowienia się nad konsekwencjami podatkowymi. Nie inaczej jest w przypadku otrzymania darowizny. Jeżeli otrzymałeś w ramach darowizny, tj. w ramach nieodpłatnego przysporzenia majątkowego, rzecz lub prawo majątkowe, to otrzymana przez Ciebie darowizna podlega – co do zasady – opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Pamiętaj, że to na obdarowanym – osobie otrzymującej darowiznę – spoczywa obowiązek związany ze złożeniem odpowiedniej deklaracji do urzędu skarbowego oraz uiszczenie podatku. Z tego artykułu dowiesz się, czy każda darowizna podlega opodatkowaniu, jaka jest wysokość podatku oraz jakie obowiązki ciążą na Tobie w związku z otrzymaniem darowizny.

Jakie darowizny podlegają opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn?

Zgodnie z art. 1 Ustawy od spadków i darowizn podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, min. tytułem dziedziczenia. Zgodnie z art. 2 Ustawy nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Powyższe oznacza, że jeżeli jesteś obywatelem Polski, to każda czynność objęta zakresem ustawy o podatku od spadków i darowizn będzie oznaczać istnienie obowiązku podatkowego – niezależnie, gdzie doszło do zdarzenia wchodzącego w zakres Ustawy.

Jak nie płacić podatku od spadków i darowizn od rodziny?

To zapewne najistotniejsze pytanie, a odpowiedź wydaje się być prosta – spełniając przesłanki wynikające z Ustawy o podatku od spadków i darowizn. Zacznijmy od pigułki wiedzy teoretycznej!

Podatek od darowizny – czy darowizna między członkami najbliższej rodziny wiąże się z koniecznością zapłaty podatku?

Rozważmy odpowiedź na powyższe pytanie na przykładzie. Grażyna ma dwóch synów: Bolesława i Mieszko. Grażyna postanowiła przekazać im w drodze darowizny po 50.000 zł. Bolesław otrzymał od matki przelew, Mieszko dostał kopertę z pieniędzmi w czasie rodzinnego obiadu. Grażyna zawsze marzyła o córce, dlatego swojej ukochanej synowej Helenie, żonie Bolesława, również przekazała przelewem 50.000 zł w drodze darowizny. Czy w tej sytuacji obdarowani – Mieszko, Bolesław i Helena – będą zobowiązani do zapłaty podatku?

Odpowiedź na to pytanie powinna być poprzedzona krótkim wstępem.

W przypadku podatku od spadków i darowizn wyróżnia się 3 grupy podatkowe oraz tzw. „zerową grupę podatkową”. Przynależność do konkretnej grupy decyduje o: wysokości kwoty wolnej od podatku, stawce podatku – 3%, 7% lub 12% – oraz o możliwości skorzystania ze zwolnienia podmiotowego, czyli innymi słowy, o możliwości niezapłacenia podatku.

Co oznacza pojęcie kwota wolna od podatku? Ustawa o podatku od spadków i darowizn określa próg kwotowy, do którego nie będzie konieczne uiszczenie podatku od otrzymanej darowizny. Wysokość kwoty wolnej od podatku uzależniona jest od przynależności do grupy podatkowych wskazanej w Ustawie.

„Zerowa” grupa podatkowa – zwolnienie podmiotowe na podstawie art. 4a ust. 1 pkt 1 i 2 Ustawy o podatku od spadków i darowizn

Formalnie Ustawa o spadków i darowizn nie operuje pojęciem „zerowej” grupy podatkowej, ale bardzo często korzysta się z tego określenia dla opisania zwolnienia podmiotowego przewidzianego w art. 4 ust. 1 pkt 1 i 2 Ustawy. Zgodnie z ww. przepisem zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

1. zgłoszą darowiznę właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego
2. w przypadku, gdy darowizna polegała na przekazaniu środków pieniężnych – udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Zwróć uwagę, że „zerowa” grupa podatkowa obejmuje ściśle określone osoby. Darowizna dokonana między osobami z zerowej grupy podatkowej (np. darowizna od rodziców dla dziecka, ale już nie darowizna od teściów dla synowej) uprawnia do całkowitego zwolnienia z podatku w ramach zwolnienia podmiotowego, nie dzieje się to jednak automatycznie. Ustawa wskazuje dwa, ściśle określone warunki, które pozwolą na uniknięcie opodatkowania. Po pierwsze, należy pamiętać, iż w przypadku darowizny o wartości wyższej niż 36.120 zł – jednorazowej lub sumy darowizn z ostatnich 5 lat od tej samej osoby –  darowizna będzie zwolniona z opodatkowania tylko w sytuacji, gdy podatnik zgłosi darowiznę do urzędu skarbowego w ustawowo określonym terminie. Na zgłoszenie darowizny obdarowany na 6 miesięcy od jej otrzymania. Dodatkowo, darowizna otrzymana w formie środków pieniężnych musi być udokumentowana potwierdzeniem przelewu na rachunek bankowy obdarowanego. Ustawa wymaga spełnienia obu warunków łącznie. Ustawa nie przewiduje górnej granicy kwotowej. Jeżeli spełnisz dwa warunki – otrzymanie darowizny przelewem i zgłoszenie jej do urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy – nie będzie miało znaczenia, czy otrzymałeś 40 tysięcy czy 40 milionów.

Wróćmy do naszego przykładu. Bolesław i Mieszko otrzymali darowizny środków pieniężnych od swojej matki Grażyny, jako zstępni Grażyny znajdują się więc w „zerowej” grupie podatkowej. Każda z otrzymanych darowizn przekracza próg, od którego konieczne będzie ich zgłoszenie w urzędzie skarbowym – każdy z braci otrzymał darowiznę środków pieniężnych w kwocie 50.000 zł, przy progu ustawowym wynoszącym 36.120 zł. Każdy z braci powinien zgłosić otrzymanie darowizny we właściwym urzędzie skarbowym, ale tylko Bolesław, który otrzymał darowiznę przelewem, będzie mógł skorzystać ze zwolnienia podmiotowego i tym samym uniknąć płacenia podatku.

Co z Mieszkiem i żoną Bolesława, Heleną? Znajdą się w I grupie podatkowej.

Co w sytuacji, gdy obdarowany nie spełni warunków uprawniających do skorzystania ze zwolnienia?

W przypadku niespełnienia warunków przez osoby z „zerowej” grupy podatkowej, tj. w przypadku niezgłoszenia lub zgłoszenia darowizny po upływie 6 miesięcy, a w przypadku darowizny pieniężnej niezgłoszenie darowizny lub zgłoszenia darowizny w terminie 6 miesięcy od jej otrzymania i przekazanie darowizny z pominięciem rachunku bankowego – darowizna będzie podlegała opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.

I grupa podatkowa

Do I grupy podatkowej należą: małżonek, zstępni (np. córka, syn, wnuki), wstępni (np. matka, ojciec, dziadkowie), pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha i teściowie

Kwota wolna od podatku dla I grupy podatkowej: 36 120 zł.

Jeżeli wartość darowizny nie przekracza kwoty wolnej od podatku, to nie jest konieczne zgłoszenie darowizny do właściwego urzędu skarbowego. Przy przekroczeniu kwoty wolnej od podatku konieczne będzie zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego oraz uiszczenie podatku zgodnie ze skalą wynikającą z Ustawy o podatku od spadków i darowizn:

Ponownie wróćmy do naszego przykładu. Mieszko otrzymał darowiznę środków pieniężnych od swojej matki Grażyny, ale darowizna nastąpiła w formie gotówkowej, nie mógł więc skorzystać ze zwolnienia podmiotowego. W tej sytuacji będzie musiał zgłosić otrzymaną darowiznę do urzędu skarbowego i zapłacić podatek w kwocie 946,60 zł + 7% od 26.335 zł (nadwyżka ponad kwotę 23.665 zł), łącznie 2790,05 zł. Ta sama procedura znajdzie zastosowanie w przypadku synowej Grażyny, Heleny.

II grupa podatkowa

Do II grupy podatkowej należą: zstępni rodzeństwa (np. dzieci siostry, wnuki brata), rodzeństwo rodziców (np. ciotki, wujowie), zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie innych zstępnych (np. mąż wnuczki)

Kwota wolna od podatku dla II grupy podatkowej: 27 090 zł

Jeżeli wartość darowizny nie przekracza kwoty wolnej od podatku, to nie jest konieczne zgłoszenie darowizny do właściwego urzędu skarbowego. Przy przekroczeniu kwoty wolnej od podatku konieczne będzie zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego oraz uiszczenie podatku zgodnie ze skalą wynikającą z Ustawy o podatku od spadków i darowizn:

III grupa podatkowa – pozostali nabywcy.

Kwota wolna od podatku dla II grupy podatkowej: 5733 zł

Jeżeli wartość darowizny nie przekracza kwoty wolnej od podatku, to nie jest konieczne zgłoszenie darowizny do właściwego urzędu skarbowego. Przy przekroczeniu kwoty wolnej od podatku konieczne będzie zgłoszenie darowizny do urzędu skarbowego oraz uiszczenie podatku zgodnie ze skalą wynikającą z Ustawy o podatku od spadków i darowizn:

Jak zgłosić darowiznę do urzędu skarbowego?

Darowiznę zgłasza się poprzez złożenie formularza SD-Z2 we właściwym urzędzie skarbowym. Zgłoszenia możesz dokonać poprzez: złożenie formularza w urzędzie skarbowym, przesłanie własnoręcznie podpisanego formularza pocztą na adres urzędu skarbowego lub zgłoszenie darowizny online za pośrednictwem Portalu Podatkowego. Do formularza należy dołączyć dokumenty potwierdzające wartość darowizny.

Jakie jest ryzyko podatkowe związane opodatkowaniem darowizny?

Po pierwsze, podatek od spadków i darowizn jest specyficznym podatkiem – termin powstania obowiązku podatkowego jest ruchomy i trudno o przedawnienie podatku od spadków i darowizn. To oznacza, że prawdopodobnie nie uciekniesz od obowiązku jego zapłacenia. Nie warto więc liczyć, że organ podatkowy nie dowie się o otrzymanej darowiźnie.

Po drugie, zawsze istnieje ryzyko kontroli podatkowej. Warto przypomnieć, że organy podatkowe dysponują szerokim zakresem informacji na temat obywateli oraz wachlarzem narzędzi pozwalających na sprawdzenie czy wywiązują się oni z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego np. poprzez przeprowadzenie kontroli podatkowej. Typowanie do kontroli podatkowej opiera się na analizie ryzyka, do której wykorzystywane są zaawansowane narzędzia analityczne. Co to oznacza w praktyce? Kontrola skarbowa może się przytrafić każdemu. Często zainteresowaniem skarbówki jest nabycie przez podatnika dużego składnika majątkowego np. mieszkania lub otrzymanie przez podatnika wysokiej kwoty środków pieniężnych.

Po trzecie, jeżeli nie poinformowałeś organów podatkowych o przysporzeniu majątkowym lub nie zgłosiłeś darowizny i zapłaciłeś należnego podatku, organy podatkowe mogą uznać, że Twój dochód pochodzi z nieujawnionych źródeł. W przypadku wykrycia nieujawnionych dochodów, urząd skarbowy przeprowadza kontrole podatkowe oraz celno-skarbowe, które mogą prowadzić do zastosowania karnej stawki podatku w wysokości 75%. W najlepszym wypadku, osobie, która nie zgłosiła w urzędzie skarbowym faktu otrzymania darowizny grozi opodatkowanie karną 20% stawką podatku, jeżeli w toku kontroli podatkowej powoła się na otrzymanie darowizny niezgłoszonej wcześniej do opodatkowania.

Po czwarte, nie zapominaj, że niewywiązywanie się z obowiązków podatkowych, niezależnie od konsekwencji finansowych w postaci zastosowania karnej stawki podatku oraz konieczności zapłaty podatku wraz z odsetkami może nieść za sobą także ryzyko wszczęcia postępowania karno-skarbowego.

Co zrobić, jeżeli zapomniałem zgłosić darowiznę albo została wobec mnie wszczęta kontrola skarbowa?

Skorzystać z możliwości, jakie dają przepisy materialne z Ustawy o podatku od spadków i darowizn, przepisy proceduralne Ordynacji podatkowej i Kodeksu karnego skarbowego oraz doświadczenie i wiedza profesjonalisty. Wszczęcie kontroli podatkowej, a nawet wydanie negatywnej dla podatnika decyzji podatkowej nie oznacza, że nie może on podjąć skutecznej obrony.

Mam nadzieję, że niniejszy artykuł rozwiał większość Twoich wątpliwości. Pamiętaj, że przepisy prawa podlegają ciągłym zmianom, a informacje zawarte w niniejszym artykule są aktualne na dzień jego publikacji. Poradnik ma charakter ogólny, każdy problem prawny wymaga odrębnej, indywidualnej analizy.

Jeśli masz dodatkowe pytania albo chciałbyś uzyskać indywidualną poradę prawną, nie wahaj się i skorzystaj z formularza kontaktowego, z przyjemnością udzielimy wyczerpujących odpowiedzi.